Bloed is een van de belangrijkste vloeistoffen in ons lichaam en de bestanddelen en eigenschappen ervan hebben een grote invloed op de gezondheid en het welzijn van ons lichaam. Een van de belangrijkste elementen van onze medische identiteit is onze bloedgroep. Maar wat is een bloedgroep en waarom is die zo belangrijk? Lees verder om meer te weten te komen over bloedgroepen.

Wat zijn bloedgroepen?

Een bloedgroep is een categorie waarin bloed wordt ingedeeld op basis van bepaalde eigenschappen. Deze eigenschappen zijn gekoppeld aan specifieke stoffen, antigenen genoemd, die zich op het oppervlak van rode bloedcellen bevinden. Elke persoon heeft een specifieke bloedgroep, die wordt bepaald door de aan- of afwezigheid van deze antigenen.

In de geneeskunde is het kennen van de bloedgroep vooral belangrijk voor bloedtransfusies: Niet alle bloedgroepen zijn compatibel met elkaar, omdat het immuunsysteem van de ontvanger kan reageren op antigenen dat het niet herkent. Er zijn verschillende systemen voor het classificeren van bloedgroepen, waarvan het ABO-systeem en het Rhesus-systeem de bekendsten zijn. De juiste bepaling en gebruik van bloedgroepen kan daarom levens redden en gezondheidsrisico’s voorkomen (Felman, 2023).

Achtergrondkennis – bloed

Om bloedgroepen volledig te begrijpen, is het belangrijk om wat basisinformatie over bloed zelf te kennen. Hier zijn enkele van de belangrijkste concepten:

• Bestanddelen van bloed:
  • De rode bloedcellen (erytrocyten) transporteren zuurstof van de longen naar alle delen van het lichaam en brengen kooldioxide terug naar de longen zodat het kan worden uitgeademd.
  • De witte bloedcellen (leukocyten) maken deel uit van het immuunsysteem en helpen infecties te bestrijden.
  • Bloedplaatjes (trombocyten) spelen een belangrijke rol bij de bloedstolling.
  • Bloedplasma is de gelige vloeistof waarin de bloedcellen en bloedplaatjes drijven. Het bloedplasma bevat ook de antilichamen die een belangrijke rol spelen bij bloeddonatie.
• Bloed antigenen: Antigenen zijn stoffen, vaak eiwitten, die herkend worden door het immuunsysteem en een immuunreactie uitlokken. Zo worden bijvoorbeeld virussen, bacteriën of allergenen geïdentificeerd. Antigenen kunnen specifiek worden herkend door antilichamen en dienen als doelwit voor het immuunsysteem om ziekteverwekkers te bestrijden. Deze ABO-antigenen en de Rhesusfactor zijn bijzonder belangrijk voor bloedgroepen. Want de antigenen die op de rode bloedcellen aanwezig zijn, bepalen de bloedgroep.

• Antilichamen in het bloed: Antilichamen zijn speciale eiwitten die ons immuunsysteem aanmaakt wanneer het vreemde stoffen (antigenen) tegenkomt om ze te bestrijden. Ze kunnen zich binden aan deze antigenen en ze zo onschadelijk maken. In de context van bloedgroepen, herkennen antilichamen specifieke antigenen op het oppervlak van bloedcellen en kunnen daarop reageren. Dit betekent dat de aan- of afwezigheid van bepaalde antilichamen bepaalt welke bloedgroepen geschikt zijn voor bloedtransfusies.

• Overerving van bloedgroepen: De bloedgroep wordt bepaald door de genen die je van je ouders erft.

Bronnen: Cleveland Clinic, 2023; Hematology, 2023

Welke bloedgroepsystemen zijn er?

Er zijn een aantal bloedgroepsystemen die worden gedefinieerd op basis van verschillende antigenen. De twee bekendste zijn het ABO-systeem en het Rhesus-systeem.

Het ABO-systeem

Het ABO-systeem is het bekendste en meest gebruikte systeem om bloedgroepen in te delen. Het is gebaseerd op de aan- of afwezigheid van twee antigenen – A en B – op het oppervlak van de rode bloedcellen. Er zijn vier hoofdgroepen in dit systeem:

1. Bloedgroep A: Heeft het A-antigeen op de rode bloedcellen.
2. Bloedgroep B: heeft het B-antigeen.
3. Bloedgroep AB: heeft zowel A- als B-antigenen.
4. Bloedgroep O: Heeft geen A- of B-antigenen.

Het Rhesus-systeem

Het Rhesus-systeem, of Rh-systeem, is een ander belangrijk systeem dat gebaseerd is op de aan- of afwezigheid van het Rh-antigeen. Als dit antigeen aanwezig is op de rode bloedcellen, wordt de bloedgroep Rhesus-positief genoemd en bij afwezigheid Rhesus-negatief. Het Rh-systeem is vooral belangrijk tijdens de zwangerschap, omdat er complicaties kunnen optreden als een Rh-negatieve moeder een Rh-positieve baby draagt.

Het ABO- en het Rh-systeem worden vaak samen gebruikt omdat zowel de ABO- als de Rh-antigenen een rol spelen bij de compatibiliteit van bloedtransfusies en tijdens de zwangerschap. Als beide systemen samen worden gebruikt, krijgen we acht mogelijke bloedgroepen: A+, A-, B+, B-, AB+, AB-, O+ en O-. De positieve of negatieve aanduiding verwijst naar de aanwezigheid (positief) of afwezigheid (negatief) van de Rh-factor.

Bron: NHS, 2023

Waarom komen sommige bloedgroepen vaker voor?

De wereldwijde frequentie van bloedgroepen varieert aanzienlijk, waarbij groep O het meest voorkomt, op de voet gevolgd door bloedgroep A+. Daarentegen is groep AB, vooral de Rh-negatieve types (AB-), relatief zeldzaam (Cleveland Clinic, 2023). Wat betreft de Rh-factor zijn de meeste mensen Rh-positief en is een klein deel Rh-negatief (Mayo Clinic, 2022). De frequentie van bepaalde bloedgroepen in de bevolking kan worden toegeschreven aan evolutionaire processen waarbij bepaalde bloedgroepen gunstig kunnen zijn geweest voor overleving vanwege ziekteresistentie. Daarnaast speelt genetische overerving ook een rol, omdat bepaalde allelen voor bloedgroepen dominant zijn en daarom vaker voorkomen in de bevolking (Anstee, 2010).

Hoe kan ik mijn bloedgroep bepalen?

Het bepalen van de bloedgroep is een eenvoudig proces dat meestal in een laboratorium wordt uitgevoerd. Een arts neemt een bloedmonster van je af en test de antigenen (A- en B-antigenen en de resusfactor) op de rode bloedcellen. Naast de bloeddonor kaart en het medisch dossier wordt de bloedgroep ook genoteerd in het kraamdossier (Cleveland Clinic, 2023).

Waar worden de bloedgroepen voor gebruikt?

De ABO en Rh-bloedgroepen worden in verschillende medische contexten gebruikt, waaronder Bloedtransfusies:

• Bij een bloedtransfusie moet het bloed van de donor compatibel zijn met dat van de ontvanger om een immuunreactie te voorkomen. Het bepalen van de ABO- en Rh-bloedgroep is daarom een essentiële stap bij het uitvoeren van bloedtransfusies.
• Zwangerschap en geboorte: De ABO- en Rh-bloedgroep systemen zijn ook belangrijk tijdens de zwangerschap en geboorte. Als een moeder Rh-negatief is en een baby Rh-positief, kan dit leiden tot Rh-incompatibiliteit, wat kan leiden tot gezondheidsproblemen bij de baby. Een test voor de bloedgroep Rh is daarom een standaardprocedure in de prenatale zorg.
• Orgaantransplantaties: De bloedgroep kan ook een rol spelen bij orgaantransplantaties, vooral niertransplantaties. En net als bij bloedtransfusies moet de bloedgroep van de donor en de ontvanger compatibel zijn om het risico op afstoting te minimaliseren.
• Medisch onderzoek: De bloedgroep kan ook belangrijk zijn bij medisch onderzoek. Onderzoekers kijken bijvoorbeeld naar verbanden tussen bepaalde bloedgroepen en het risico op bepaalde ziekten. Dit soort onderzoek kan helpen om ons begrip van ziekten uit te breiden en nieuwe benaderingen te ontwikkelen voor preventie en behandeling van ziektes.

Bron: Britannica, 2023

Wie kan bloed geven aan wie?

Om te begrijpen wie bloed kan geven aan wie, is het belangrijk om zowel het ABO- als het Rh-systeem te bekijken samen met de rol van antigenen en antilichamen. In het ABO-systeem bepalen antigenen A en B op het oppervlak van rode bloedcellen en antilichamen in plasma wie bloed kan geven aan wie. Dit zijn de regels:

De Rh-factor speelt ook een belangrijke rol bij bloedtransfusie. Mensen die Rh-positief zijn kunnen bloed ontvangen van Rh-positieve en -negatieve donoren, terwijl mensen die Rh-negatief zijn alleen bloed kunnen ontvangen van andere Rh-negatieve donoren.

Bloedgroep A: Mensen met bloedgroep A hebben A-antigenen op hun rode bloedcellen en B-antistoffen in hun plasma. Je kunt bloed geven aan mensen met bloedgroep A en AB. Je kunt bloed ontvangen van mensen met bloedgroep A en 0.

Bloedgroep	Heeft Antigeen	Heeft Antilichaam	Doneert aan	Ontvangt van
A+	A , Rh	B	A+ , AB+	A+ , A- , 0+, 0-
A-	A	B , Rh	A+ , A- , AB+ , AB-	A-, 0-

Bloedgroep B: Mensen met bloedgroep B hebben B-antigenen op hun rode bloedcellen en A-antistoffen in hun plasma. Je kunt bloed geven aan mensen met bloedgroep B en AB. Je kunt bloed ontvangen van mensen met bloedgroep B en 0.

Bloedgroep	Heeft Antigeen	Heeft Antilichaam	Doneert aan	Ontvangt van
B+	B , Rh	A	B+ , AB+	B+, B- , 0+ , 0-
B-	B	A , Rh	B+ ,B- , AB+ , Ab-	B- , 0-

Bloedgroep AB: Mensen met bloedgroep AB hebben zowel A- als B-antigenen op hun rode bloedcellen, maar geen A- of B-antistoffen in hun plasma. Ze kunnen bloed ontvangen van mensen met elke bloedgroep en worden daarom universele ontvangers genoemd. Je kunt echter alleen bloed geven aan mensen met dezelfde bloedgroep, AB.

Bloedgroep	Heeft Antigeen	Heeft Antilichaam	Doneert aan	Ontvangt van
AB+	A, B , Rh	geen	AB+	Alle
AB-	A ,B	Rh	AB+ , AB-	AB- , A- , B- , 0-

Bloedgroep 0: Mensen met bloedgroep 0 hebben geen A- of B-antigenen op hun rode bloedcellen, maar ze hebben zowel A- als B-antistoffen in hun plasma. Ze kunnen bloed geven aan mensen met elke bloedgroep en worden daarom universele donoren genoemd. Dit maakt hun bloed bijzonder waardevol in medische context, omdat het altijd gebruikt kan worden zelfs als de bloedgroep van de patiënt niet bekend is. Je kunt echter alleen bloed ontvangen van mensen met dezelfde bloedgroep, 0.

Bloedgroep	Heeft Antigeen	Heeft Antilichaam	Doneert aan	Ontvangt van
0+	Geen	A ,B , Rh	0+ , A+ ,B+ , AB+	0+ ,0-
0-	Geen	A ,B , Rh	Alle	0-

Bron: Cleveland Clinic, 2023

Samenvatting

Bloedgroepen zijn een essentieel aspect van onze medische identiteit en hebben belangrijke gevolgen voor transfusies en zelfs sommige aspecten van onze gezondheid. Met acht bloedgroepen die zijn ingedeeld op basis van de antigenen en antilichamen in ons bloed, vormen ze een fascinerend en essentieel element.

Bronnen:

Anstee, D. J. (2010). The relationship between blood groups and disease. The American Society of Hematology, 115(23), 4635-4643. https://ashpublications.org/blood/article/115/23/4635/27755/The-relationship-between-blood-groups-and-disease

Blood group – Antibodies, Antigens, Genetics | Britannica. (n.d.). Encyclopedia Britannica. Retrieved July 14, 2023, from https://www.britannica.com/science/blood-group/Sources-of-antibodies-and-antigens#ref33501

Blood groups. (n.d.). NHS. Retrieved July 14, 2023, from https://www.nhs.uk/conditions/blood-groups/

Blood Types: What They Are and Mean for Your Health. (2023, March 14). Cleveland Clinic. Retrieved July 14, 2023, from https://my.clevelandclinic.org/health/articles/21213-blood-types

Goodwin, M. (2021, July 14). Blood: Components, functions, groups, and disorders. Medical News Today. Retrieved July 16, 2023, from https://www.medicalnewstoday.com/articles/196001#blood-groups

Hematology Glossary. (n.d.). American Society of Hematology. Retrieved July 16, 2023, from https://www.hematology.org/education/patients/blood-basics

Rh factor blood test. (2022, July 29). Mayo Clinic. Retrieved July 14, 2023, from https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/rh-factor/about/pac-20394960