In de wereld van hormonen speelt oestrogeen een cruciale rol, vooral met betrekking tot de gezondheid van vrouwen. Oestrogeen is echter niet alleen belangrijk voor vrouwen, maar beïnvloedt ook een aantal processen in het lichaam van mannen. Wil je meer weten over oestrogeen en specifieke aandoeningen zoals oestrogeentekort en oestrogeendominantie? Lees er alles over in deze blog.

Inhoudsopgave

• Wat is oestrogeen?
• Wat zijn de functies van oestrogenen?
• Oestrogenen tijdens de menopauze
• Wat is een oestrogeentekort?
• Wat kan een oestrogeentekort veroorzaken?
• Lage oestrogeenspiegels bij mannen.
• Wat zijn de symptomen van oestrogeentekort?
• Oestrogeentekort en andere ziekten
• Hoe wordt een laag oestrogeengehalte behandeld?
• Wat is oestrogeendominantie?
• Wat zijn de symptomen van oestrogeendominantie?
• Wat veroorzaakt oestrogeendominantie?
• Hoe wordt oestrogeendominantie behandeld?
• Samenvatting

Wat is oestrogeen?

Oestrogenen zijn een groep hormonen die bij vrouwen vooral in de eierstokken worden geproduceerd, maar bij mannen ook in kleinere hoeveelheden in de testikels. Vetweefsel scheidt ook oestrogeen af, maar in kleinere hoeveelheden dan de eierstokken en de testikels. Deze hormonen zijn het meest bekend om hun rol in de ontwikkeling en regulering van het vrouwelijke voortplantingssysteem en secundaire geslachtskenmerken. Oestrogeen beïnvloedt echter ook tal van andere processen in het menselijk lichaam. Er zijn drie hoofdtypen oestrogeen: Estron (E1) is de zwakste vorm van oestrogeen en is de enige vorm van oestrogeen die wordt aangemaakt bij vrouwen na de menopauze, of wanneer de menstruatie stopt. Estradiol (E2) is de meest voorkomende en krachtigste vorm van oestrogeen en komt voor in het lichaam van mannen en vrouwen tijdens hun vruchtbare jaren. Estriol (E3) is de primaire vorm van oestrogeen die wordt aangemaakt tijdens de zwangerschap. Daarnaast is er nog een vierde vorm van oestrogeen, estetrol (E4), die alleen voorkomt bij zwangere vrouwen (Endocrine Society, 2022).

Wat zijn de functies van oestrogenen?

Estrogenen spelen een rol in veel lichaamsfuncties, vooral in de voortplantingsfunctie bij vrouwen. Deze functies omvatten:

1. Ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken (ontwikkeling borsten, schaamhaar en verbreding van de heupen)
2. Regeling van de menstruatiecyclus
3. Het functioneren van de placenta en ontwikkeling van de foetus tijdens de zwangerschap
4. Inductie van de menopauze

Bij mannen regelt oestrogeen de geslachtsdrift, de spermaproductie, en het vermogen om een erectie te krijgen. Hoewel vaak wordt aangenomen dat deze functies alleen worden geregeld door het mannelijke geslachtshormoon testosteron, speelt oestrogeen ook een rol hierin.

Oestrogeen heeft ook verschillende niet-reproductieve functies bij zowel mannen als vrouwen, waaronder:

1. Beïnvloeding van de botgezondheid
2. Het hart- en vaatstelsel beschermen
3. Ondersteuning van de huidkwaliteit
4. Beïnvloeding van stemming en welzijn

Bron: Cleveland Clinic, 2022

Oestrogenen tijdens de menopauze

De menopauze is een normaal onderdeel van het ouder worden en wordt gedefinieerd als de levensfase waarin de menstruatie stopt. De diagnose kan worden gesteld na een jaar zonder menstruatie. De menopauze is een moment waarop de hormoonspiegels van een vrouw aanzienlijk veranderen, wat het einde betekent van haar vermogen om kinderen te krijgen. Naarmate een vrouw ouder wordt, produceren haar eierstokken minder oestrogeen. Met deze afname begint de menstruatiecyclus te veranderen totdat deze onregelmatig wordt en uiteindelijk stopt (Cleveland Clinic, 2021). De gemiddelde leeftijd waarop de menopauze voorkomt is ongeveer 51 jaar, maar vrouwen die roken ervaren de menopauze gemiddeld 2 jaar eerder (Whitcomb et al., 2018). Lichamelijke veranderingen kunnen ook optreden als het lichaam zich aanpast aan andere hormoonniveaus, en symptomen zoals opvliegers, stemmingswisselingen, droge huid, en vaginaal ongemak kunnen dan optreden (Johns Hopkins, 2023).

Wat is een oestrogeentekort?

Een oestrogeendeficiëntie betekent dat de oestrogeen niveaus in het lichaam lager zijn dan normaal. Te lage oestrogeenspiegels over een lange periode kunnen symptomen veroorzaken die de kwaliteit van leven beïnvloeden en gezondheidsproblemen met zich meebrengen.

Wat kan een oestrogeentekort veroorzaken?

Mogelijke oorzaken van lage oestrogeenspiegels bij vrouwen zijn onder andere:

• Menopauze: De meest voorkomende oorzaak van een laag oestrogeengehalte bij vrouwen is het natuurlijke verouderingsproces. Als de menopauze begint, produceren de eierstokken minder oestrogeen. Dit is een natuurlijk proces dat meestal op middelbare leeftijd plaatsvindt (Cleveland Clinic, 2022).
• Auto-immuunziekten: Bepaalde auto-immuunziekten kunnen de eierstokken aantasten, waardoor ze niet meer genoeg oestrogeen produceren. Dit kan leiden tot primair ovarieel falen, dan daalt de oestrogeenspiegel te vroeg en stopt de menstruatie voor de middelbare leeftijd. De menopauze begint dan voordat je 40 bent (Mayo Clinic, 2021).
• Eetstoornissen: Anorexia nervosa en andere eetstoornissen kunnen de productie van geslachtshormonen, waaronder oestrogeen, beïnvloeden. Eetstoornissen kunnen leiden tot ondervoeding wat de normale functie van de eierstokken belemmert en zo lage oestrogeenspiegels veroorzaakt (Schorr & Miller, 2016).
• Hypothalamus amenorroe: Bij stress op het lichaam (zoals door intensief sporten) of onvoldoende inname van voedingsstoffen kan Hypothalamus Amenorroe optreden. De hersenen geven dan niet genoeg hormonen af om de oestrogeenproductie in de eierstokken te activeren en hierdoor stopt de menstruatie volledig. Vooral vrouwen die aan intensieve duurtraining doen, zijn hier gevoelig voor (De Souza et al., 2014).
• Behandelingen die de eierstokken aantasten:
  • Hysterectomie of oophorectomie: Dit zijn operaties waarbij de baarmoeder (hysterectomie) of één of beide eierstokken (oophorectomie) worden verwijderd. Omdat deze organen betrokken zijn bij de productie van oestrogeen, ontstaat er meteen een aanzienlijke daling van de oestrogeenspiegel (American College of Obstetricians and Gynecologists, 2020).
  • Chemotherapie en bestraling: Deze kankerbehandelingen kunnen de eierstokken beschadigen, waardoor de oestrogeenproductie afneemt (Cleveland Clinic, 2022).
• Genetische factoren: Het syndroom van Turner is een genetische aandoening bij vrouwen die ervoor kan zorgen dat de eierstokken zich niet ontwikkelen, met een laag oestrogeengehalte als resultaat (NIH, 2021).
• Hypofyseaandoeningen: De hypofyse scheidt hormonen af die de eierstokken aansporen om oestrogeen aan te maken. Als de hypofyse niet genoeg van deze hormonen afscheidt, kan dit leiden tot een laag oestrogeengehalte (Cleveland Clinic, 2022).

Lage oestrogeenspiegels bij mannen.

Hoewel mannen veel minder oestrogeen produceren dan vrouwen, is dit hormoon ook belangrijk voor hun gezondheid en welzijn. Lage oestrogeenspiegels bij mannen kunnen worden veroorzaakt door ondervoeding, obesitas, overmatige lichamelijke activiteit, en chronische stress. Oestrogeenspiegels bij mannen kunnen ook worden beïnvloed door een aandoening die hypogonadisme wordt genoemd. Dit is een aandoening waarbij de testosteronproductie in de teelballen afneemt. Omdat een deel van de testosteron wordt omgezet in oestrogeen, kan een lagere productie van testosteron ook leiden tot lagere oestrogeenspiegels (Healthline, 2019).

Wat zijn de symptomen van oestrogeentekort?

Symptomen kunnen variëren afhankelijk van de leeftijd en de oorzaak van het tekort. Bij vrouwen kunnen de volgende symptomen optreden:

1. Onregelmatige of gemiste menstruatie
2. Opvliegers en nachtelijk zweten
3. Slaapstoornissen
4. Pijnlijke borsten
5. Stemmingswisselingen
6. Cognitieve stoornis
7. Gewichtstoename, vooral rond de buik
8. Vaginale droogheid en ongemak tijdens seks
9. Droge huid

Bron: Cleveland Clinic, 2022

Door de daling van oestrogeen vóór de menstruatie hebben sommige vrouwen ook last van migraine tijdens de menstruatie. estrogeentekort bij mannen kan leiden tot symptomen zoals overtollig buikvet, weinig seksueel verlangen, erectiestoornissen, en stemmingswisselingen (Endocrine Society, 2022).

Wil je vanuit huis meer inzicht krijgen in je hormoongezondheid?

Homed-IQ biedt een reeks hormoontesten voor vrouwen die je thuis af kan nemen. Deze testen kunnen een handig hulpmiddel zijn om de hormoonbalans in de gaten te houden, vooral als het gaat om hormonen zoals oestrogeen. Door regelmatig te testen met Homed-IQ kunnen vrouwen hun oestrogeenspiegel in de gaten houden en mogelijke onregelmatigheden vroegtijdig opsporen. Hierdoor kun je proactief reageren op veranderingen in het lichaam.

Oestrogeentekort en andere ziekten

De grote invloed van oestrogeen op het lichaam laat zien hoe belangrijk het is in de regulatie van talloze lichaamsfuncties, maar ook een licht op de mogelijke risico’s die gepaard gaan met een verstoorde balans van dit hormoon. Een verminderde oestrogeenproductie kan ernstige gevolgen hebben en het risico op andere complicaties en ziekten verhogen.

• Osteoporose: Oestrogeen speelt een sleutelrol bij de botvorming. Wanneer het oestrogeengehalte daalt, kan de balans tussen botaanmaak en botafbraak verstoord worden, wat weer kan leiden tot osteoporose. Dit wordt gekenmerkt door broze en zwakke botten die gemakkelijk breken.
• Hartaandoeningen: Oestrogeen heeft een beschermend effect op het hart. Het helpt de binnenwanden van de slagaders soepel te houden en bevordert gezonde bloedvaten. Als het oestrogeengehalte daalt, kunnen deze beschermende effecten afnemen, waardoor het risico op hartaandoeningen toeneemt.
• Cognitie: Er zijn aanwijzingen dat lage oestrogeenspiegels in verband staan met een verhoogd risico op neurodegeneratieve ziekten zoals de ziekte van Alzheimer. Oestrogeen lijkt een neuroprotectief effect te hebben en een tekort kan de veroudering van de hersenen versnellen en de vatbaarheid voor neurologische ziekten vergroten (Sherwin, 2003).

Het is belangrijk om te weten dat lage oestrogeenspiegels niet altijd leiden tot gezondheidsproblemen en chronische ziekten. Vaak zijn er meerdere factoren betrokken bij de ontwikkeling van deze aandoeningen. Als je symptomen merkt die kunnen wijzen op een laag oestrogeengehalte, praat dan met je arts over vervolgonderzoek en behandeling.

Bron: Cleveland Clinic, 2022

Hoe wordt een laag oestrogeengehalte behandeld?

De behandeling voor een laag oestrogeengehalte hangt af van de onderliggende oorzaak en de individuele behoeften van de persoon in kwestie. Veel voorkomende behandelingen voor een laag oestrogeengehalte zijn:

1- Hormoon Substitutie Therapie (HST)

Dit is een behandeling die wordt gebruikt om de symptomen van de menopauze te verlichten die worden veroorzaakt door een daling in de oestrogeenproductie. HST bestaat uit het innemen van medicijnen die oestrogeen bevatten om de hormoonspiegels in het lichaam te verhogen en symptomen zoals opvliegers, stemmingswisselingen, en vaginale droogheid te verlichten. HST kan ook helpen om het risico op osteoporose te verminderen (NHS, 2022).

Wat zijn de risico’s van HST?

Hormoon substitutie therapie kan het risico op hartaandoeningen, beroertes, bloedstolsels, en borstkanker verhogen. De risico’s zijn ook afhankelijk van factoren zoals leeftijd, type hormoontherapie, en medische voorgeschiedenis. Al deze risico’s moeten door jou en de arts worden overwogen wanneer je beslist of hormoontherapie de juiste behandeling is (Mayo Clinic, 2022).

2- Oestrogeencrème of -gel

Voor vrouwen die symptomen hebben zoals vaginale droogheid of ongemak tijdens het vrijen, kunnen oestrogeen bevattende gels, crèmes, zetpillen of inbrengbare vaginale ringen worden gebruikt. Praat met een arts om de juiste behandelingsoptie voor jou te vinden (Mayo Clinic, 2022).

3- Levensstijl

Veranderingen in je leefstijl, zoals het volgen van een uitgebalanceerd dieet, regelmatig bewegen, en voldoende slaap kunnen ook helpen om de gezonde hormoonhuishouding te ondersteunen. Probeer naast goede voeding en regelmatige beweging ook stress te beperken, omdat stresshormonen zoals cortisol de normale hormoonbalans kunnen verstoren (Cleveland Clinic, 2022).

Wat is oestrogeendominantie?

Progesteron is een ander geslachtshormoon dat een belangrijke rol speelt bij de zwangerschap. Maar als de oestrogeenspiegels hoger zijn dan die van progesteron, kan oestrogeendominantie optreden. Oestrogeendominantie treedt op wanneer de balans tussen oestrogeen en progesteron verstoord is, waarbij de oestrogeenspiegels hoger zijn dan die van progesteron. Het is belangrijk op te merken dat oestrogeendominantie geen medisch erkende diagnose is, maar sommige medische professionals gebruiken de term om een specifieke groep symptomen te beschrijven die gerelateerd kunnen zijn aan een disbalans van deze hormonen.

Wat zijn de symptomen van oestrogeendominantie?

De symptomen kunnen van persoon tot persoon verschillen. Hoewel de symptomen van oestrogeendominantie kunnen wijzen op hoger dan normale oestrogeenspiegels, is het belangrijk om te weten dat ze het gevolg kunnen zijn van andere gezondheidsproblemen en door een arts moeten worden onderzocht:

1. Onregelmatige menstruatiecyclus
2. Opgeblazen gevoel en vocht vasthouden
3. Zwelling of gevoeligheid van de borst
4. Stemmingswisselingen, waaronder depressie of angst
5. Gewichtstoename, vooral rond de heupen en dijen
6. Hoofdpijn of migraine
7. Vermoeidheid of slaapproblemen
8. Veranderingen in libido

Bron: Holland, 2023

Wat veroorzaakt oestrogeendominantie?

Oestrogeendominantie treedt op wanneer de oestrogeenspiegel te hoog is in verhouding tot de progesteronspiegel. Dit kan gebeuren als uw lichaam te veel oestrogeen aanmaakt, als medicijnen de oestrogeenspiegel te veel verhogen, of als het lichaam niet in staat is om oestrogeen efficiënt te verwerken. Mogelijke oorzaken zijn onder andere:

• Gezondheidsproblemen: Bepaalde medische aandoeningen kunnen leiden tot een hormonale onbalans en oestrogeendominantie, denk dan aan polycysteus ovariumsyndroom, baarmoederfibromen, genetische aandoeningen, of endometriose.
• Chronische stress: Cortisolspiegels worden verhoogd door stress en een hoog niveau gedurende een langere tijd kunnen progesteron uitputten, wat leidt tot oestrogeendominantie.
• Blootstelling aan xeno-oestrogenen: Deze chemische stoffen imiteren oestrogeen in het lichaam en zijn te vinden in veel alledaagse producten zoals plastic, cosmetica, en bepaalde voedingsmiddelen.
• Obesitas: Omdat vetweefsel oestrogeen afscheidt, kan obesitas bijdragen aan te hoge oestrogeenspiegels.
• Medicijnen: Hormoontherapie of het nemen van te hoge doses oestrogeen bevattende anticonceptiemiddelen kan ook leiden tot een verhoging van de oestrogeenspiegel.

Bron: Cleveland Clinic, 2022

Hoe wordt oestrogeendominantie behandeld?

De behandeling van oestrogeendominantie is gericht op het herstellen van de hormonale balans en verlichting van de symptomen. Veel voorkomende behandelingen zijn:

• Veranderingen in levensstijl: Voor oestrogeendominantie die niet wordt veroorzaakt door een specifieke medische aandoening, kunnen veranderingen in het dieet, regelmatige lichaamsbeweging en stressmanagement helpen om de hormoonspiegels te reguleren. Dit kan ook het lichaamsvet verminderen waardoor het risico op oestrogeendominantie verder afneemt. Omdat oestrogeen grotendeels door de lever wordt afgebroken, is het ook aan te raden om alcohol te beperken om de lever niet te belasten.
• Vermijden van xeno-oestrogenen: Het verminderen van de blootstelling aan xeno-oestrogenen kan helpen om de hormoonbalans in het lichaam te herstellen. Koop waar mogelijk producten in glazen en metalen verpakkingen in plaats van plastic.
• Medicijnen: Als er een lange termijn risico is op ziekte of gezondheidsproblemen als gevolg van een hoog oestrogeengehalte, kan een arts medicijnen voorschrijven om dit te verlagen. Voordat je oestrogeen verlagende medicijnen gaat gebruiken, moet eerst de onderliggende oorzaak van het hoge oestrogeentekort worden vastgesteld.

Medicijnen die de oestrogeenspiegel kunnen verlagen zijn onder andere:

• Aromataseremmers: Deze medicijnen worden gebruikt om borstkanker te behandelen en zorgen ervoor dat een enzym in vetcellen geen oestrogeen meer produceert.
• Gonadotropin-releasing hormone (GnRH) agonisten: Deze medicatie zorgt ervoor dat je eierstokken geen oestrogeen meer afgeven.

Bron: Cleveland Clinic, 2022

Samenvatting

Oestrogenen spelen een cruciale rol in veel aspecten van de gezondheid, zowel bij vrouwen als bij mannen. Een disbalans van deze hormonen, door een tekort of dominantie, kan leiden tot veel onaangename symptomen en gezondheidsproblemen. Het is belangrijk om er een gezonde levensstijl op na te houden met een uitgebalanceerd dieet en regelmatige lichaamsbeweging om de hormoonhuishouding te ondersteunen. Als je symptomen tegenkomt van een mogelijke hormonale disbalans, neem dan contact op met je arts.

Referenties

Biggers, A. (2019, October 22). Estrogen in Men: How It Works and What High or Low Levels Mean. Healthline. Op 24 juni 2023 ontleend aan https://www.healthline.com/health/estrogen-in-men#high-estrogen

Desmawati, D., & Sulastri, D. (2019). Phytoestrogens and Their Health Effect. Open access Macedonian journal of medical sciences, 7(3), 495-499. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6390141/#:~:text=Phytoestrogens%20are%20estrogen%2Dlike%20compounds,legumes%2C%20including%20in%20red%20clover.

De Souza, M. J., & et al. (2014). 2014 Female Athlete Triad Coalition Consensus Statement on Treatment and Return to Play of the Female Athlete Triad: 1st International Conference held in San Francisco, California, May 2012 and 2nd International Conference held in Indianapolis, Indiana, Ma. British Journal of Sports Medicine, 48, 289. https://bjsm.bmj.com/content/48/4/289.short

High Estrogen: Causes, Symptoms, Dominance & Treatment. (2022, February 9). Cleveland Clinic. Op 25 juni 2023 ontleend aan https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/22363-high-estrogen

Hormone replacement therapy (HRT). (n.d.). NHS. Op 22 juni 2023 ontleend aan https://www.nhs.uk/conditions/hormone-replacement-therapy-hrt/

Hormone therapy: Is it right for you? (n.d.). Mayo Clinic. Op 22 juni 2023 ontleend aan https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/menopause/in-depth/hormone-therapy/art-20046372

Hot flashes – Symptoms and causes. (2022, May 20). Mayo Clinic. Op 22 juni 2023 ontleend aan https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hot-flashes/symptoms-causes/syc-20352790

Hysterectomy. (n.d.). ACOG. Op 22 juni 2023 ontleend aan https://www.acog.org/womens-health/faqs/hysterectomy

Introduction to Menopause. (n.d.). Johns Hopkins Medicine. Op 22 juni 2023 ontleend aan https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/introduction-to-menopause

Kallen, A., Balingit, A., & Kubala, J. (2023, June 9). Signs and Symptoms of High Estrogen: Diagnosis, Treatment, and More. Healthline. Op 25 juni 2023 ontleend aan https://www.healthline.com/health/high-estrogen#symptoms

Low Estrogen: Causes, Symptoms, Diagnosis & Treatment. (2022, February 8). Cleveland Clinic. Op 22 juni 2023 ontleend aan https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/22354-low-estrogen

Menopause: What It Is, Age, Stages, Signs & Side Effects. (2021, October 5). Cleveland Clinic. Op 22 juni 2023 ontleend aan https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21841-menopause

Menstrual Cycle (Normal Menstruation): Overview & Phases. (2022, December 9). Cleveland Clinic. Op 22 juni 2023 ontleend aan https://my.clevelandclinic.org/health/articles/10132-menstrual-cycle

Primary ovarian insufficiency – Symptoms and causes. (2021, October 27). Mayo Clinic. Op 22 juni 2023 ontleend aan https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/premature-ovarian-failure/symptoms-causes/syc-20354683

Schorr, M., & Miller, K. K. (2017). The endocrine manifestations of anorexia nervosa: mechanisms and management. Nature reviews. Endocrinology,, 13(3), 174-186. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5998335/

Sherwin, B. B. (2003). Estrogen and Cognitive Functioning in Women. Endocrine reviews, 24(3), 133-151. https://academic.oup.com/edrv/article/24/2/133/2424179

Turner syndrome – Symptoms. (n.d.). NHS. Op 22 juni 2023 ontleend aan https://www.nhs.uk/conditions/turner-syndrome/symptoms/

Whitcomb, B. W., & et al. (n.d.). Cigarette Smoking and Risk of Early Natural Menopause. American journal of epidemiology, 187(4), 696-704. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5888979/

Wilson, D. R., & Nichols, H. (2020, March 12). Estrogen: Functions, uses, and imbalances. Medical News Today. Op 25 juni 2023 ontleend aan https://www.medicalnewstoday.com/articles/277177#function