Als belangrijk vrouwelijk geslachtshormoon speelt progesteron een centrale rol in verschillende aspecten van de vrouwelijke gezondheid. Het speelt een onmisbare rol bij de voortplanting en de menstruatiecyclus. Maar wat doet dit hormoon precies en wat zijn de gevolgen van een tekort? Lees verder om meer te weten te komen over de functie van progesteron en de symptomen en behandeling van een tekort.

Inhoudsopgave

• Wat is progesteron?
• Wat is de functie van progesteron?
• Wat is een progesterontekort?
• Wat zijn de oorzaken van een progesterontekort?
• Wat zijn de symptomen van een progesterontekort?
• Wat is premenstrueel syndroom (PMS)?
• Wat zijn de gevolgen van een progesterontekort?
• Hoe wordt een progesterontekort vastgesteld?
• Hoe wordt een progesterontekort behandeld?
• Samenvatting

Wat is progesteron?

Progesteron is een steroïdhormoon dat fungeert als boodschapper in het lichaam en verschillende functies reguleert. Het is een geslachtshormoon en wordt vaak het “vrouwelijke hormoon” genoemd, hoewel het zowel bij mannen als vrouwen voorkomt. Het speelt echter een essentiële rol in het vrouwelijke voortplantingssysteem door de menstruatiecyclus en zwangerschap te regelen. De belangrijkste bron van progesteron in het vrouwelijk lichaam zijn de eierstokken, specifiek het corpus luteum, waar het geproduceerd wordt na de eisprong. Het wordt ook in kleinere hoeveelheden geproduceerd in de bijnieren en tijdens de zwangerschap in de placenta (Britannica, 2023).

Wat is de functie van progesteron?

De functies van progesteron zijn divers en hebben betrekking op verschillende aspecten van de vrouwelijke gezondheid:

1. Regeling van de menstruatiecyclus: Progesteron bereidt het lichaam voor op een mogelijke zwangerschap door het baarmoederslijmvlies na de eisprong dikker te maken. Progesteron verdikt het baarmoederslijmvlies om een gunstige omgeving te creëren voor de innesteling en ontwikkeling van een bevruchte eicel. Als er geen bevruchting plaatsvindt, daalt het progesteronniveau en begint de menstruatie.
2. Zwangerschap ondersteunen: Als de bevruchting succesvol is, blijft de progesteronspiegel hoog om het baarmoederslijmvlies in stand te houden en de zwangerschap te ondersteunen. Progesteron bevordert de groei van bloedvaten en klieren in het baarmoederslijmvlies.
3. Invloed op de psyche: Progesteron heeft ook invloed op de stemming en kan bijdragen aan de symptomen van het premenstrueel syndroom (PMS).
4. Gezondheid van de botten: Progesteron speelt een rol bij het handhaven van de botdichtheid en kan helpen het risico op osteoporose te verminderen.

Hoewel progesteron vaak een “vrouwelijk” hormoon wordt genoemd, speelt het ook een belangrijke rol in het mannelijk lichaam en wordt het geproduceerd in de bijnieren en testikels. Het helpt bij de productie van testosteron en andere steroïde hormonen. Het heeft ook een beschermende functie voor het prostaatweefsel en heeft een effect op de stemming en slaap (Cleveland Clinic, 2022).

Hoe beïnvloeden progesteron en oestrogeen samen de menstruatiecyclus?

Progesteron en oestrogeen zijn twee cruciale hormonen die samenwerken in het vrouwelijk lichaam om gezondheid en welzijn te garanderen. Ze spelen een centrale rol in de menstruatiecyclus en hebben elk dominante fasen. De eerste helft van de cyclus wordt gedomineerd door oestrogeen, dat het baarmoederslijmvlies voorbereidt op een mogelijke zwangerschap. Na de eisprong, die in het midden van de cyclus plaatsvindt, neemt de concentratie progesteron in het lichaam toe. Als er geen bevruchting plaatsvindt, dalen de niveaus van beide hormonen, wat leidt tot menstruatie. Voor een regelmatige menstruatiecyclus en een optimale gezondheid is het belangrijk dat oestrogeen en progesteron met elkaar in balans zijn. Onbalans kan leiden tot verschillende gezondheidsproblemen, waaronder onregelmatigheden in de menstruatiecyclus (de Mayo et al., 2002).

Wat is een progesterontekort?

Er is sprake van een progesterontekort, ook wel luteale insufficiëntie of corpus luteum insufficiëntie genoemd, als het lichaam niet genoeg progesteron produceert. Een progesterontekort kan leiden tot verschillende symptomen en heeft verstrekkende gevolgen voor de gezondheid en het welzijn van een vrouw (Cable & Grider, 2023).

Wat zijn de oorzaken van een progesterontekort?

Er zijn veel mogelijke oorzaken van een tekort aan progesteron bij zowel vrouwen als mannen, waaronder:

• Leeftijd: Naarmate we ouder worden, neemt het vermogen van de eierstokken om progesteron te produceren af, en ook bij mannen neemt het progesterongehalte af met de leeftijd.
• Stress: Cortisol, bekend als het stresshormoon, kan de productie van progesteron beïnvloeden als het in grote hoeveelheden in het lichaam aanwezig is. Cortisol en progesteron komen van dezelfde stof in het lichaam – cholesterol. Wanneer het lichaam zich in een stressvolle situatie bevindt, geeft het voorrang aan de productie van cortisol om op de stress te reageren. Dit kan leiden tot een vermindering van het vermogen van het lichaam om progesteron te produceren. Overmatige lichaamsbeweging of strenge diëten kunnen het lichaam ook belasten, het cortisolniveau verhogen en stress veroorzaken.
• Laag cholesterolgehalte: Cholesterol speelt een belangrijke rol bij de productie van steroïdhormonen, waaronder progesteron. Een laag cholesterolgehalte kan daarom leiden tot een laag progesterongehalte.
• Hypothyreoïdie: Als de schildklier niet genoeg hormonen produceert (een aandoening die bekendstaat als hypothyreoïdie), kan dit invloed hebben op het vermogen van het lichaam om voldoende progesteron te produceren.
• Hyperprolactinemie: Prolactine is het hormoon dat verantwoordelijk is voor de melkproductie. Wanneer het lichaam te veel prolactine produceert (een aandoening die bekend staat als hyperprolactinemie), kan dit de productie van andere geslachtshormonen, waaronder progesteron, verstoren. Dit kan leiden tot onregelmatige menstruatiecycli of zelfs gemiste menstruaties.
• Hormonale onevenwichtigheden: Andere hormonale onevenwichtigheden, zoals een overmaat aan oestrogeen, kunnen leiden tot een relatief tekort aan progesteron. Dit verschijnsel wordt ook wel oestrogeendominantie genoemd.

Bron: Cleveland Clinic, 2023

Wat zijn de symptomen van een progesterontekort?

Symptomen van progesterontekort kunnen variëren en aspecifiek zijn, wat de diagnose moeilijker maakt. Enkele veel voorkomende tekenen en symptomen zijn ondermeer:

• Stemmingswisselingen, waaronder depressie, angst en prikkelbaarheid
• Slaapstoornissen of slapeloosheid
• Menstruatiekrampen en onregelmatige cycli
• Hoofdpijn of migraine
• Gewichtstoename, vooral rond de buik
• Pijn of ongemak in de borsten

Bron: Caporuscio, 2022

Een tekort aan progesteron bij mannen kan leiden tot verschillende symptomen, waaronder een laag libido, vermoeidheid, gewichtstoename, depressie en gynaecomastie (toegenomen borstweefsel) (Nichols, 2017).

Vanwege de aspecifieke aard van deze symptomen kan het moeilijk zijn om een progesterontekort te diagnosticeren op basis van alleen de symptomen. Als je een progesterontekort vermoedt, moet je een arts raadplegen of hormoontests overwegen.

Wat is premenstrueel syndroom (PMS)?

Het premenstrueel syndroom (PMS) verwijst naar een reeks emotionele en lichamelijke symptomen die veel vrouwen ervaren in de dagen voorafgaand aan hun menstruatie. Deze symptomen kunnen bestaan uit stemmingswisselingen, prikkelbaarheid, depressie, angst, een opgeblazen gevoel, pijnlijke borsten en vermoeidheid. Er zijn aanwijzingen dat een laag progesterongehalte in verband kan worden gebracht met het begin van PMS (Roomruangwong et al, 2019).

Wat zijn de gevolgen van een progesterontekort?

Vrouwen met een laag progesterongehalte kunnen last hebben van onregelmatige menstruatiecycli of problemen met zwanger worden en, als ze zwanger zijn, een verhoogd risico op een miskraam of vroeggeboorte. Het baarmoederslijmvlies, dat door progesteron wordt gereguleerd, is nodig om het embryo te voeden en de zwangerschap te ondersteunen. Symptomen van een laag progesterongehalte zijn abnormale baarmoederbloedingen, onregelmatige menstruaties, “spotting” en buikpijn tijdens de zwangerschap en terugkerende miskramen. Een tekort aan progesteron kan leiden tot een overmaat aan oestrogeen, wat de geslachtsdrift kan beïnvloeden, gewichtstoename kan veroorzaken en problemen met de galblaas kan geven (Endocrine Society, 2022).

Hoe wordt een progesterontekort gediagnosticeerd?

De diagnose van een progesterontekort begint meestal met een gedetailleerde anamnese en lichamelijk onderzoek. De arts zal vragen naar symptomen die kunnen wijzen op een hormoondeficiëntie. Maar voor een definitieve diagnose is wel een laboratoriumonderzoek nodig. Meestal wordt hiervoor een bloedtest uitgevoerd op een specifiek moment in de menstruatiecyclus. Deze test meet het progesterongehalte in het bloed om te bepalen of het binnen het normale bereik ligt.

Normale progesteronspiegels zijn afhankelijk van de fase van de menstruatiecyclus. In de eerste helft van de cyclus, de folliculaire fase, zijn de waarden lager dan 2 ng/mL. Na de ovulatie, in de luteale fase, stijgen de waarden tot 20 ng/mL. Bij zwangere vrouwen zijn de waarden van nature hoger en kunnen ze sterk variëren afhankelijk van de week van de zwangerschap. Let wel dat deze waarden enigszins kunnen variëren, afhankelijk van het laboratorium en de analysemethode (University of Rochester Medical Center, 2023).

In sommige gevallen kan de arts ook verdere tests aanvragen om andere mogelijke oorzaken van de symptomen uit te sluiten. Dit kunnen tests zijn op andere hormonen, een echografisch onderzoek van de eierstokken of een onderzoek van het baarmoederslijmvlies (Caporuscio, 2022).

Wil je een overzicht van jouw gezondheidsstatus?

De hormoontest voor vrouwen van Homed-IQ meet het gehalte aan testosteron, thyroïd-stimulerend hormoon (TSH), luteïniserend hormoon (LH), follikel-stimulerend hormoon (FSH), oestradiol en prolactine in het bloed. Deze hormonen zijn essentieel voor de eisprong en menstruatie en zijn betrokken bij de productie van andere hormonen. In de context van een progesterontekort kan deze test bijzonder nuttig zijn om eventuele hormonale onevenwichtigheden op te sporen en een basis te bieden voor een gerichte therapie.

Hoe wordt een progesterontekort behandeld?

De behandeling van een progesterontekort hangt af van de oorzaak en de specifieke symptomen van de persoon in kwestie. Hier volgen enkele van de meest gebruikelijke benaderingen:

1. Hormoontherapie: Progesteron kan direct worden toegediend via hormonale substitutietherapie (HST), wat vaak wordt gebruikt bij vrouwen in de overgang. Dit kan helpen om de hormonale balans te herstellen en symptomen zoals opvliegers, slaapstoornissen en stemmingswisselingen te verlichten. Hormoontherapie kan ook worden gebruikt om de menstruatie te reguleren of bij de behandeling van bepaalde vormen van onvruchtbaarheid.
2. Verandering van levensstijl: Overschakelen op een dieet dat rijk is aan mineralen en vitaminen waaronder magnesium, zink en vitamine B kunnen helpen om de hormoonbalans te ondersteunen. Regelmatige lichaamsbeweging en stress beperken kunnen hier ook bij helpen.
3. Behandeling met medicatie: Afhankelijk van de specifieke oorzaak van het progesterontekort kunnen verschillende medicijnen worden gebruikt voor de behandeling. Voor bepaalde aandoeningen, zoals polycysteus ovarium syndroom (PCOS), een veel voorkomende hormonale aandoening bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd, kunnen medicijnen worden voorgeschreven om de menstruatiecyclus te reguleren of om onvruchtbaarheid te behandelen.

Het is belangrijk om te weten dat hormoontherapie niet voor iedereen geschikt is en risico’s met zich meebrengt. Daarom wordt hormoontherapie meestal alleen overwogen als de symptomen ernstig zijn en de levenskwaliteit van de getroffen persoon aanzienlijk beïnvloeden (Healthline, 2016; Cleveland Clinic, 2023).

Samenvatting

Progesteron is een essentieel vrouwelijk geslachtshormoon met meerdere functies. Een tekort aan dit hormoon kan leiden tot verschillende gezondheidsproblemen en vereist medische behandeling. Het is belangrijk om de tekenen van een mogelijk progesterontekort te herkennen en medisch advies in te winnen als een tekort wordt vermoed.

Bronnen

Davidge, C., & Solorzano, C. B. (2022, January 24). Reproductive Hormones. Endocrine Society. Retrieved July 25, 2023, from https://www.endocrine.org/patient-engagement/endocrine-library/hormones-and-endocrine-function/reproductive-hormones

Ernst, H., & Gotter, A. (n.d.). Low Progesterone: Complications, Causes, and More. Healthline. Retrieved July 25, 2023, from https://www.healthline.com/health/womens-health/low-progesterone#treatment

Henigsman, S. A., & Caporuscio, J. (n.d.). The symptoms and treatment options for low progesterone levels. Medical News Today. Retrieved July 25, 2023, from https://www.medicalnewstoday.com/articles/low-progesterone-symptoms

Lowered Plasma Steady-State Levels of Progesterone Combined With Declining Progesterone Levels During the Luteal Phase Predict Peri-Menstrual Syndrome and Its Major Subdomains. (n.d.). NCBI. Retrieved July 26, 2023, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6831719/

Low Progesterone: Causes, Symptoms, Tests & Treatment. (2023, January 16). Cleveland Clinic. Retrieved July 25, 2023, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/24613-low-progesterone

Physiology, Progesterone – StatPearls. (2023, May 1). NCBI. Retrieved July 25, 2023, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK558960/

Progesterone and progestin: What are they, medication, for men. (2017, February 2). Medical News Today. Retrieved July 26, 2023, from https://www.medicalnewstoday.com/articles/277737#progesterone-in-men

Progesterone – Health Encyclopedia – University of Rochester Medical Center. (n.d.). URMC. Retrieved July 25, 2023, from https://www.urmc.rochester.edu/encyclopedia/content.aspx?ContentID=progesterone&ContentTypeID=167

Progesterone: Natural Function, Levels & Side Effects. (2022, December 29). Cleveland Clinic. Retrieved July 25, 2023, from https://my.clevelandclinic.org/health/body/24562-progesterone

Progesterone | Pregnancy, Menstrual Cycle & Endometrium. (2023, July 13). Britannica. Retrieved July 25, 2023, from https://www.britannica.com/science/progesterone

Tsai, S. Y. (n.d.). Mechanisms of action of estrogen and progesterone. PubMed. Retrieved July 25, 2023, from https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11949965/