De menselijke stofwisseling is een complex netwerk van chemische reacties dat onze lichamelijke en geestelijke gezondheid beïnvloedt. Begrijpen hoe de stofwisseling werkt en hoe deze kan worden verstoord, is cruciaal voor het leiden van een gezonde levensstijl en het effectief voorkomen of behandelen van ziekten. Lees verder om meer te leren over wat de stofwisseling is, hoe het werkt in ons lichaam en wat er kan gebeuren als de stofwisseling verstoord is.

Inhoudsopgave

• Wat is de stofwisseling?
• Wat is het verschil tussen katabolisme en anabolisme?
• Wat zijn de belangrijkste functies van de stofwisseling?
• Waar vindt de stofwisseling plaats in het lichaam?
• Wat is een langzame en snelle stofwisseling?
• Welke stofwisselingsziekten zijn er?
• Wat is het “metabool syndroom”?
• Wat kan ik doen om mijn stofwisseling te versnellen?

Wat is de stofwisseling?

Metabolisme is een continu proces dat plaatsvindt in elk levend wezen, en dus ook mensen. Het omvat veel verschillende chemische reacties die ons lichaam in leven houden doordat het ons in staat stelt voedingsstoffen op te nemen, energie te produceren, afval te verwijderen en nieuwe cellen aan te maken. Als we het hebben over een gezonde stofwisseling, kijken we naar de efficiëntie en snelheid van deze processen. Bij een goed functionerend metabolisme is er voldoende energie voor dagelijkse activiteiten en een lager risico op bepaalde ziekten (De Nava & Raja, 2022).

Wat is het verschil tussen katabolisme en anabolisme?

De menselijke stofwisseling kan worden onderverdeeld in twee categorieën:

1. Katabolisme: In de katabole staat breekt het lichaam moleculen af om energie te produceren. Bij dit proces worden complexe moleculen afgebroken tot eenvoudigere stoffen. Een voorbeeld van een katabool proces is glycolyse, waarbij glucose (suiker) wordt afgebroken tot energie die door het lichaam wordt gebruikt.
2. Anabolisme: In de anabole toestand bouwt het lichaam cellen en weefsels op en slaat het energie op voor later. Bij deze metabole bouwprocessen worden complexe verbindingen gevormd uit eenvoudigere moleculen. Een voorbeeld is eiwitsynthese, waarbij aminozuren worden gecombineerd om eiwitten te vormen.

Omdat deze twee processen hand in hand gaan, kunnen verstoringen in anabolisme of katabolisme de gezondheid negatief beïnvloeden (Britannica, 2023).

Wat zijn de belangrijkste functies van de stofwisseling?

Metabolisme speelt een aantal essentiële rollen in ons lichaam. De belangrijkste functies zijn:

1. Energieproductie: Het metabolisme zet voedingsstoffen uit voedsel en drinken om in de energie die ons lichaam nodig heeft om te functioneren. Zelfs in rust heeft je lichaam energie nodig voor processen zoals ademhaling en spijsvertering.
2. Celgroei en herstel: Het metabolisme is verantwoordelijk voor het produceren van eiwitten en andere stoffen die nodig zijn voor celgroei, het repareren van beschadigde cellen en weefsels en het aanmaken van nieuwe cellen.
3. Onderhoud van lichaamsfuncties: Metabolisme helpt de functies van onze organen en lichaamssystemen in stand te houden, waaronder het hart- en vaatstelsel, het zenuwstelsel en het spijsverteringsstelsel.
4. Ontgifting: Het metabolisme speelt een belangrijke rol bij het verwijderen van gifstoffen en afvalstoffen uit ons lichaam, een proces dat cruciaal is voor onze algehele gezondheid en welzijn.

Bron: Britannica, 2023

Waar vindt de stofwisseling plaats in het lichaam?

Ons lichaam bestaat uit biljoenen cellen en in elk van deze cellen vinden talloze stofwisselingsprocessen plaats. In elke cel bevinden zich gespecialiseerde structuren die bijdragen aan verschillende aspecten van metabolisme. Zo spelen mitochondriën een centrale rol in de celademhaling, een proces waarbij voedingsstoffen worden omgezet in energie. Daarentegen is het endoplasmatisch reticulum (ER) betrokken bij de opbouw en afbraak van eiwitten en lipiden. Hoewel elk celtype in ons lichaam in staat is om standaard metabolische processen uit te voeren, hebben gespecialiseerde cellen in verschillende organen specifieke functies binnen het metabolisme. Enkele voorbeelden zijn:

• Maagdarmkanaal: Het spijsverteringsstelsel is verantwoordelijk voor het afbreken van voedsel in zijn bestanddelen (de eiwit-, koolhydraat- en vetstofwisseling). Deze moleculen worden vervolgens gebruikt in de verschillende stofwisselingsprocessen in cellen en organen.
• Botten: In de botten vindt een constante uitwisseling van mineralen plaats, die bijdraagt aan een cyclus waarbij oud bot wordt verwijderd en nieuw botweefsel wordt gevormd. Dit proces wordt geregeld door de hormonen PTH en calcitonine maar ook door vitamine D.
• Lever: De lever speelt ook een cruciale rol in de stofwisseling. De lever helpt bij het verwerken van voedingsstoffen uit voedsel en is verantwoordelijk voor het ontgiften van het lichaam door giftige stoffen af te breken en uit het bloed te verwijderen.
• Spieren: In onze spieren vindt veel stofwisseling plaats, want tijdens lichamelijke activiteit gebruiken de spieren glucose en vet voor energie.
• Vetweefsel: Lichaamsvet is verantwoordelijk voor de warmteproductie door vetten en suikers te verbranden.

Elk orgaan en weefsel heeft zijn eigen rol en functie in het metabolisme, en samen houden ze ons lichaam functionerend en gezond (De Nava & Raja, 2022; Britannica, 2023).

Wat is een langzame en snelle stofwisseling?

De stofwisselingssnelheid is de snelheid waarmee je lichaam calorieën verbrandt of energie verbruikt om de basisfuncties van het lichaam in stand te houden. De snelheid van de stofwisseling wordt ingedeeld in drie typen:

• Het basaal metabolisme (BMR): is de hoeveelheid energie die je lichaam nodig heeft om de basisfuncties van het lichaam, zoals ademhaling, hartslag en celregeneratie, in volledige rust uit te voeren. Dus zelfs in rust heeft je lichaam nog steeds calorieën nodig gelijk aan de BMR om in leven te blijven.
• Het energieverbruik in rust (REE): is de hoeveelheid energie die je lichaam gebruikt in rust. Het is over het algemeen iets hoger dan de BMR omdat het energie voor lichte beweging en spijsvertering omvat.
• Het totale energieverbruik (TEE): is de totale energie die in een bepaalde periode wordt verbruikt, inclusief de energie die nodig is voor lichamelijke activiteit en de vertering van voedsel.

De snelheid van de stofwisseling kan worden beïnvloed door een aantal factoren, waaronder leeftijd, geslacht, genetica, lichaamsgrootte, hormoonspiegels, lichamelijke activiteit en dieet (Fletcher, 2020). Daardoor is ieders stofwisseling anders – sommige mensen hebben een snellere stofwisseling, terwijl anderen een langzamere hebben.

1. Een snelle stofwisseling betekent dat het lichaam meer calorieën verbrandt, zelfs in rust. Dit kan leiden tot gewichtsverlies en kan het moeilijker maken om aan te komen. Hoewel een snelle stofwisseling gunstig kan zijn, kan een te snelle stofwisseling (zoals bij mensen met hyperthyreoïdie) gezondheidsproblemen veroorzaken. Veel voorkomende problemen zijn: ongewenst gewichtsverlies verhoogde bloeddruk Hartkloppingen zweten
2. Een trage stofwisseling verbrandt minder calorieën, wat kan leiden tot gewichtstoename, zelfs bij een matige calorieconsumptie. Hoewel een tragere stofwisseling normaal kan zijn (vooral als we ouder worden), kan een ernstige vertraging van de stofwisseling leiden tot aanhoudende vermoeidheid, constipatie en gewichtstoename, ook al heb je een gebalanceerd dieet en regelmatige lichaamsbeweging. Hypothyreoïdie kan zulk een ernstige vertraging van de stofwisseling veroorzaken.

Het is belangrijk om te onthouden dat zowel een extreem snelle als langzame stofwisseling kan wijzen op een onderliggende medische aandoening. Als je onverklaarbaar gewichtsverlies of -toename, vermoeidheid of andere ongewone symptomen opmerkt, moet je medische hulp zoeken (Arnarson, 2023).

Wat zijn stofwisselingsstoornissen?

Alle ziekten of aandoeningen die de normale stofwisseling verstoren, worden stofwisselingsstoornissen genoemd. Sommige van deze aandoeningen zijn genetisch, terwijl anderen kunnen ontstaan door omgevingsfactoren of keuzes in levensstijl.

Hieronder staan enkele van de meest voorkomende stofwisselingsstoornissen:

• Diabetes: Dit is een chronische ziekte waarbij de stofwisseling van glucose (suiker) verstoord is. Diabetes ontstaat als het lichaam niet genoeg insuline aanmaakt of insuline niet goed kan gebruiken. Insuline is een hormoon dat glucose van de bloedbaan naar de cellen brengt, waar het als energie wordt gebruikt. Dit proces is verstoord bij mensen met diabetes waardoor er glucose in het bloed achterblijft, dit veroorzaakt een hoge bloedsuikerspiegel (Cleveland Clinic, 2023).
• Hypothyreoïdie: De schildklier produceert twee hormonen – T3 en T4 – die de stofwisseling reguleren. Bij hypothyreoïdie produceert de schildklier niet genoeg van deze hormonen, wat resulteert in een vertraagde stofwisseling. Symptomen zijn onder andere vermoeidheid, gewichtstoename en stemmingswisselingen (NIH, 2021).
• Hyperthyreoïdie In tegenstelling tot hypothyreoïdie produceert de schildklier bij hyperthyreoïdie te veel hormonen, wat resulteert in een te snelle stofwisseling. Mogelijke symptomen van hypothyreoïdie zijn gewichtsverlies, hoge bloeddruk, snelle hartslag en nervositeit (NIH, 2021).
• Fenylketonurie (PKU): Dit is een zeldzame, erfelijke aandoening waarbij het lichaam het aminozuur fenylalanine niet goed kan afbreken. Als mensen met PKU geen speciaal dieet volgen, kan fenylalanine zich ophopen in het lichaam. Deze ophoping kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen, zoals verstandelijke beperkingen, neurologische problemen en een vertraagde ontwikkeling (GARD, 2023).
• Het syndroom van Cushing: Deze zeldzame aandoening wordt veroorzaakt door een teveel aan cortisol, een steroïdhormoon dat een belangrijke rol speelt bij stressregulatie. Het kan de stofwisseling beïnvloeden en symptomen zoals gewichtstoename, huidveranderingen en vermoeidheid veroorzaken. Het syndroom van Cushing kan worden veroorzaakt door langdurig gebruik van steroïde medicijnen of door tumoren in de bijnier (NIH, 2018).

Wat is het metabool syndroom?

Het metabool syndroom is een groep aandoeningen die samen voorkomen en het risico op hartaandoeningen, beroertes en diabetes type 2 verhogen. Tot deze aandoeningen behoren een verhoogde bloeddruk, een hoge bloedsuikerspiegel, overtollig lichaamsvet rond de taille en abnormale cholesterol of triglyceriden waarden.

Als je maar één van deze aandoeningen hebt, betekent dit niet dat je het metabool syndroom hebt, maar het geeft je wel een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Het metabool syndroom is gekoppeld aan insulineresistentie, waarbij de lichaamscellen niet meer effectief reageren op insuline. Dit hormoon speelt een belangrijke rol in de stofwisseling omdat het lichaamscellen stimuleert om glucose uit het bloed op te nemen, wat dan gebruikt kan worden voor energieproductie. Dit betekent dat bij insulineresistentie glucose niet meer de cellen in kan gaan maar in het bloed blijft, waardoor de bloedsuikerspiegel stijgt terwijl het lichaam meer insuline produceert. Op de lange termijn kan dit diabetes type 2 veroorzaken. Hoewel het metabool syndroom een verhoogd risico op ernstige gezondheidsproblemen met zich meebrengt, kan een gezonde levensstijl dit helpen voorkomen. Dit betekent op een gezond gewicht blijven, regelmatig bewegen en gebalanceerd eten. Als bij jou aandoeningen zoals hoge bloeddruk, diabetes of een hoog cholesterolgehalte zijn vastgesteld, is het belangrijk om samen met je arts te zorgen dat deze symptomen goed onder controle blijven. Het aanleren van gezonde gewoonten en het beheersen van aandoeningen die een risico vormen voor je hart, kunnen complicaties als gevolg van het metabool syndroom helpen voorkomen (Mayo Clinic, 2021).

Wil je inzicht krijgen in je eigen gezondheid?

Als je geïnteresseerd bent in het nakijken van jouw risico op het metabool syndroom, biedt Homed-IQ een Bloedsuikertest en Cholesterol test die thuis gebruikt kunnen worden. De bloedsuikertest meet HbA1c en geeft inzicht in de gemiddelde bloedsuikerspiegel over de afgelopen drie maanden. Verhoogde HbA1c-waarden kunnen namelijk duiden op pre-diabetes of diabetes. De cholesterol test geeft belangrijke informatie over je bloedlipidenniveaus, waaronder LDL (low-density lipoproteïne), HDL (high-density lipoproteïne) en triglyceriden. Deze moleculen zijn essentiële markers voor het beoordelen van cardiovasculair risico. Met de Schildklier test van Homed-IQ kun je de schildklierfunctie in de gaten houden en controleren op tekenen van stofwisselingsstoornissen zoals hypo- of hyperthyreoïdie.

Wat kan ik doen om mijn stofwisseling te versnellen?

De snelheid van de stofwisseling hangt grotendeels af van leeftijd, hoe actief je bent, genetica en andere factoren. Er zijn wel verschillende stappen die genomen kunnen worden om de stofwisseling op natuurlijke wijze te versnellen. Om je stofwisseling te ondersteunen, moet je:

• Eet regelmatig maaltijden: Een uitgebalanceerd dieet met regelmatige maaltijden kan helpen om je bloedsuikerspiegel stabiel te houden.
• Blijf gehydrateerd: Zorg voor voldoende hydratatie, want dit kan je stofwisselingssnelheid helpen verbeteren.
• Lichaamsbeweging: Zorg voor voldoende lichaamsbeweging, vooral krachttraining. Een grotere spiermassa kan het energieverbruik verhogen en de stofwisseling versnellen.
• Chronische stress leidt tot een verhoogde afgifte van het hormoon cortisol, dat de insuline functie kan beïnvloeden. Dit kan de bloedsuikerspiegel verhogen en de stofwisseling verstoren. Stressmanagement technieken zoals mindfulness, yoga, Meditatie, ademhalingstechnieken en lichaamsbeweging kunnen het cortisolniveau verlagen, wat een positief effect kan hebben op de stofwisseling. De stofwisseling kan ook beïnvloed worden door hormonale onevenwichtigheden, afhankelijk van welke hormonen zijn aangetast. Een tekort aan oestrogeen kan bijvoorbeeld de stofwisseling vertragen, wat kan gebeuren tijdens de menopauze of bij bepaalde gezondheidsproblemen. Stressmanagement-technieken zoals mindfulness-oefeningen, yoga, meditatie, ademhalingsoefeningen en regelmatige lichaamsbeweging kunnen cortisol-niveaus worden verlaagd en dit heeft een positief effect op de stofwisseling.
• Op hormoonverstoringen letten. Hormoonverstoringen kunnen de stofwisseling op verschillende manieren beïnvloeden, afhankelijk van welke hormonen zijn aangetast. Een tekort aan oestrogeen kan de stofwisseling vertragen, bijvoorbeeld bij de menopauze of bepaalde gezondheidsproblemen.

Samenvatting

Het metabolisme is een vitaal proces dat ons lichaam in staat stelt voedingsstoffen om te zetten in energie en nieuwe cellen en weefsels aan te maken. Verschillende factoren kunnen onze stofwisseling beïnvloeden, waaronder voeding, lichaamsbeweging, slaap en stress. Het beheersen van risicofactoren voor stofwisselingsziekten, het behandelen van aandoeningen die de stofwisseling beïnvloeden en een gezonde levensstijl kunnen helpen om onze stofwisseling optimaal te laten functioneren.

Bronnen:

Arnarson, A., Donovan, E., & Bubnis, D. (2023, April 25). How to Get Fast Metabolism. Healthline. Retrieved July 11, 2023, from https://www.healthline.com/nutrition/get-a-fast-metabolism

de Nava, A. S. L., & Raja, A. (2022). Physiology, Metabolism. Statpearls. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK546690/

Diabetes: What It Is, Causes, Symptoms, Treatment & Types. (2023, February 17). Cleveland Clinic. Retrieved July 11, 2023, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/7104-diabetes

Hyperthyroidism (Overactive Thyroid) – NIDDK. (n.d.). National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. Retrieved July 11, 2023, from https://www.niddk.nih.gov/health-information/endocrine-diseases/hyperthyroidism

Hypothyroidism (Underactive Thyroid) – NIDDK. (n.d.). National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. Retrieved July 11, 2023, from https://www.niddk.nih.gov/health-information/endocrine-diseases/hypothyroidism

Metabolic syndrome – Symptoms & causes. (n.d.). Mayo Clinic. Retrieved July 11, 2023, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/metabolic-syndrome/symptoms-causes/syc-20351916

Metabolism – Exploring Pathways with Isotopes and Enzymes. (n.d.). Encyclopedia Britannica. Retrieved July 11, 2023, from https://www.britannica.com/science/metabolism/The-study-of-metabolic-pathways

Phenylketonuria – About the Disease. (n.d.). Genetic and Rare Diseases Information Center. Retrieved July 11, 2023, from https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/7383/phenylketonuria

Sampson, S. (2020, March 9). Basal metabolic rate: What it is, calculation, and more. Medical News Today. Retrieved July 11, 2023, from https://www.medicalnewstoday.com/articles/basal-metabolic-rate