Testosteron is een zeer belangrijk hormoon dat verschillende fysiologische processen in het lichaam beïnvloedt en staat vooral bekend als het mannelijk hormoon. Een evenwichtige testosteronspiegel is belangrijk voor het algemene welzijn en de gezondheid. Maar hoe beïnvloedt een onbalans in het testosterongehalte verschillende lichamelijke en geestelijke aspecten? Als je meer wilt weten over de oorzaken en symptomen van een tekort aan testosteron, lees dan verder.

Inhoudsopgave

• Wat is testosteron en welke functies heeft het in het lichaam?
• Wat is een testosteron tekort?
• Wat zijn de oorzaken van een testosteron tekort?
• Wat zijn de symptomen van een laag testosterongehalte?
• Hoe wordt een testosteron tekort vastgesteld?
• Wanneer moet het testosterongehalte regelmatig worden gecontroleerd?
• Zijn er methoden om het testosterongehalte te verhogen?
• Wat zijn de effecten van een hoog testosteronniveau?
• Samenvatting

Wat is testosteron en welke functies heeft het in het lichaam?

Testosteron is een essentieel geslachtshormoon dat zowel bij mannen als bij vrouwen wordt aangemaakt, maar bij vrouwen wel in een kleinere hoeveelheid. Bij mannen wordt het voornamelijk geproduceerd in de testikels en in mindere mate in de bijnieren, terwijl bij vrouwen de eierstokken en bijnieren verantwoordelijk zijn voor de productie. Het hormoon Testosteron speelt een cruciale rol in een aantal lichaamsfuncties. In het mannelijk lichaam bevordert het namelijk de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken zoals spiergroei, lichaamsbeharing en het verdiepen van de stem tijdens de puberteit. Het draagt ook bij aan de spermaproductie en het behoud van het libido. Daarnaast beïnvloedt testosteron het algemene welzijn, de stemming en de cognitieve vaardigheden.

Bij vrouwen is testosteron betrokken bij de regulatie van de menstruatiecyclus, bevordert het de groei van lichaamshaar en wordt het libido erdoor beïnvloed. Verder heeft het ook invloed op de botdichtheid en spiermassa. Bij zowel mannen als vrouwen speelt testosteron een rol bij de regulatie van de vetstofwisseling. Een evenwichtige testosteronspiegel is belangrijk voor het behoud van een goede gezondheid (Britannica, 2023; Nassar & Leslie, 2023).

Wat is een testosteron tekort?

Er is sprake van een testosteron tekort als het lichaam niet genoeg testosteron aanmaakt. Wanneer de testikels bij mannen niet genoeg testosteron produceren wordt het ook wel mannelijk hypogonadisme genoemd, terwijl vrouwelijk hypogonadisme een aandoening is waarbij de eierstokken niet genoeg geslachtshormonen, zoals testosteron, produceren. Het is belangrijk om te weten dat de geslachtsklieren (testikels bij mannen en eierstokken bij vrouwen) de belangrijkste producenten van geslachtshormonen zijn. De hoeveelheid testosteron in het lichaam varieert en wordt vaak gemeten in nanogram per deciliter (ng/dL). Over het algemeen wordt van mannen gezegd dat ze een testosteron tekort hebben als hun testosteronspiegel lager is dan 300 ng/dL. Bij vrouwen is het normale testosteronniveau veel lager dan bij mannen, maar aangenomen wordt dat een testosteronniveau tussen 15 en 70 ng/dL normaal is voor vrouwen. Als de gevonden waarde onder dit bereik ligt, wordt dit een testosteron tekort bij vrouwen genoemd. Deze waarden kunnen echter variëren afhankelijk van het laboratorium of de testprocedure (University of Rochester Medical Center, 2023).

Wat zijn de oorzaken van een testosteron tekort?

Een testosteron tekort kan worden veroorzaakt door verschillende factoren, die kunnen worden onderverdeeld in twee hoofdgroepen: primaire en secundaire oorzaken.

Primaire oorzaken

De primaire oorzaken van een tekort aan testosteron zijn de oorzaken die direct verband houden met de geslachtsklieren – de eierstokken bij vrouwen en de testikels bij mannen. Enkele van deze oorzaken zijn:

• Klinefelter syndroom: Dit is een genetische aandoening bij mannen veroorzaakt door een extra X-chromosoom. Dit kan de testosteronproductie beïnvloeden en leidt vaak tot een tekort aan dit hormoon.
• Oophorectomie: Dit verwijst naar de chirurgische verwijdering van één of beide eierstokken bij vrouwen, wat kan leiden tot een daling van het testosterongehalte.
• Veroudering en menopauze: Met het ouder worden neemt de productie van geslachtshormonen, waaronder testosteron, bij beide geslachten af. Bij vrouwen leidt vooral de menopauze tot een daling van de hormoonproductie in de eierstokken, en daarmee van de hormoonspiegels.

Secundaire oorzaken

De secundaire oorzaken van een testosteron tekort hebben te maken met problemen in de hypofyse of hypothalamus. Deze twee organen regelen de hormonale signalen voor de productie van testosteron. Luteïniserend hormoon (LH), dat in de hypofyse wordt geproduceerd en een sleutelrol speelt bij het reguleren van de testosteronproductie en de functie van de eierstokken, speelt hierin een speciale rol. Secundaire oorzaken zijn onder andere:

• Hypofysetumoren of laesies: Beide kunnen het vermogen van de hypofyse aantasten om de nodige hormonen af te geven die de testosteronproductie stimuleren.
• Ziekten van de hypothalamus: Bepaalde ziekten zoals tumoren of infecties kunnen het vermogen van de hypothalamus om de hormoonproductie goed te regelen aantasten.
• Chronische ziekten: Bepaalde chronische ziekten zoals diabetes, nierziekte, leverziekte en HIV kunnen leiden tot lagere testosteronwaarden.
• Medicatie: Sommige medicijnen, vooral medicijnen die de hormoonproductie beïnvloeden, kunnen de testosteronspiegel verlagen. Hieronder vallen bepaalde antidepressiva, steroïden en opioïden.
• Obesitas: Overgewicht, en vooral buikvet, kan leiden tot lage testosteronniveaus. Dit komt doordat vetweefsel testosteron omzet in het vrouwelijke hormoon oestrogeen, waardoor het testosterongehalte daalt. Bovendien kan ontsteking in combinatie met obesitas de testosteronproductie verder aantasten.
• Syndroom van Cushing: Bij deze aandoening produceert het lichaam te veel cortisol, een stresshormoon. Een teveel aan cortisol kan de balans van geslachtshormonen in het lichaam verstoren en zo het testosterongehalte verlagen.
• Alcoholverslaving: Chronisch alcoholmisbruik kan de hormoonproductie in de testikels verstoren en leiden tot lage testosteronniveaus. Alcohol kan ook het vermogen van de lever om geslachtshormonen af te breken aantasten, waardoor deze hormonen uit balans raken.
• Hemochromatose: Dit is een metabole aandoening die wordt gekenmerkt door te veel opslag van ijzer in het lichaam. Als het teveel aan ijzer de hypofyse of de testikels aantast, kan dit leiden tot een tekort aan geslachtshormonen, waaronder testosteron (Cleveland Clinic, 2022).

Bronnen: Mayo Clinic, 2021; Fletcher, 2023

Het is belangrijk op te merken dat er andere mogelijke oorzaken van laag testosteron zijn die niet op deze lijst staan. Je moet altijd medisch advies inwinnen als je een laag testosteronniveau vermoedt.

Wat zijn de symptomen van een laag testosterongehalte?

Een tekort aan testosteron kan een aantal verschillende symptomen veroorzaken. Elke persoon kan echter andere symptomen hebben en sommige mensen kunnen een testosteron tekort hebben zonder dat ze symptomen vertonen. De meest voorkomende symptomen zijn:

• Verminderd libido of seksueel verlangen
• Moeilijkheden met erectie
• Minder sperma
• Haaruitval
• Vermoeidheid en gebrek aan energie
• Verlies van spiermassa
• Toename lichaamsvet
• Verminderde botdichtheid
• Stemmingswisselingen, waaronder depressie, prikkelbaarheid of concentratieproblemen

Bij vrouwen uit een testosteron tekort zich vaak in symptomen zoals vermoeidheid, verminderde zin in seks en stemmingswisselingen. Daarnaast kunnen vrouwen ook een verlies van spiermassa en botdichtheid ervaren.

Het is belangrijk om te weten dat veel van deze symptomen ook veroorzaakt kunnen worden door andere medische aandoeningen. Daarom moet een arts worden geraadpleegd als deze symptomen optreden.

Bronnen: MedlinePlus, 2021; Cleveland Clinic, 2022

Hoe wordt een testosteron tekort vastgesteld?

Een testosteron tekort wordt gediagnosticeerd met behulp van een reeks medische tests die zowel het testosteronniveau als mogelijke andere oorzaken van een tekort bepalen.

• Bloedtest voor totaal testosteron: Deze test meet zowel gebonden als vrij testosteron in het bloed. Gebonden testosteron is gebonden aan eiwitten en vertegenwoordigt het grootste deel van het testosteron in het lichaam, terwijl vrij testosteron niet gebonden is aan eiwitten en de actievere vorm vertegenwoordigt. Het testmateriaal voor deze bloedtest wordt meestal twee keer verzameld, tussen 8 uur ‘s ochtends en 10 uur ‘s ochtends, wanneer de testosteronspiegel dan het hoogst is.
• Bloedtest voor luteïniserend hormoon (LH): Een andere essentiële test bij de diagnose van een testosteron tekort is de LH-bloedtest. LH wordt geproduceerd door de hypofyse en een abnormaal gehalte kan wijzen op een probleem met deze klier, wat op zijn beurt een testosteron tekort kan veroorzaken.
• Prolactine bloedtest: Hoge niveaus van prolactine, een ander hormoon dat door de hypofyse wordt geproduceerd, kunnen wijzen op problemen met deze klier of zelfs op de aanwezigheid van tumoren.

Samen met de bovengenoemde tests helpt het onderzoeken van de symptomen die een patiënt vertoont om een volledig beeld te krijgen van het testosteronniveau en de mogelijke oorzaken van het tekort (MedlinePlus, 2022).

Wanneer moet het testosterongehalte regelmatig worden gecontroleerd?

1. Bij aanhoudende symptomen van een tekort aan testosteron, zoals constante vermoeidheid, een laag libido, concentratieproblemen.
2. Bij bestaande aandoeningen die gepaard kunnen gaan met lagere testosteronwaarden, zoals diabetes, nierziekte of alcoholverslaving.
3. Als onderdeel van de behandeling van bepaalde hormonale aandoeningen.
4. Bij gebruik van bepaalde medicijnen die de testosteronspiegel kunnen beïnvloeden, zoals hormoontherapieën of steroïden.
5. Vanaf de leeftijd van 30 jaar, omdat testosteronspiegels de neiging hebben te dalen met de leeftijd.
6. Bij ernstig overgewicht of obesitas, omdat overtollig lichaamsvet de testosteronspiegel kan beïnvloeden.

Bronnen: Rivas et al., 2014; MedlinePlus, 2022

Wil jij een overzicht van jouw gezondheidsstatus?

De hormoontest voor vrouwen van Homed-IQ is een eenvoudige manier om inzicht te krijgen in jouw eigen gezondheid. Deze test meet belangrijke vrouwelijke hormonen in het lichaam, zoals oestrogeen en progesteron, maar ook testosteron en luteïniserend hormoon. Dit kan vooral nuttig zijn als een vrouw symptomen heeft die wijzen op een tekort aan testosteron. De Bloedtest voor atleten van Homed-IQ kan ook waardevolle informatie geven over het testosterongehalte. Dit is vooral belangrijk voor sporters, omdat testosteron een belangrijke rol speelt bij spiervorming en een laag testosteronniveau de sportprestaties kan beïnvloeden. Door het testosteronniveau te controleren, kunnen sporters hun trainingsresultaten optimaliseren en potentiële gezondheidsproblemen identificeren voordat ze een negatieve invloed hebben op hun prestaties.

Zijn er methoden om het testosterongehalte te verhogen?

• Testosteron Replacement Therapie (TRT): Hierbij wordt synthetisch testosteron aan het lichaam toegediend via injecties, gels, pleisters of andere methoden. Deze behandeling kan effectief zijn, maar vereist regelmatige controle door een arts om bijwerkingen te voorkomen of onder controle te houden (Osterberg et al., 2014).
• Veranderingen in levensstijl: Regelmatige lichaamsbeweging, een gezond dieet, voldoende slaap en het verminderen van stress kunnen helpen om het testosteronniveau op natuurlijke wijze te verhogen.
• Medicatie: Sommige medicijnen kunnen de testosteronproductie stimuleren. Een veelgebruikt medicijn is clomifeen, dat vaak wordt gebruikt bij mannen met secundair hypogonadisme.
• Voedingsstoffen: Bepaalde voedingsstoffen, met name zink, worden vaak genoemd in verband met de ondersteuning van het testosterongehalte (Liu et al., 2017). Vitamine D wordt ook steeds vaker onderzocht in de context van de testosteronbalans, hoewel de exacte rol ervan nog onderwerp is van lopend onderzoek. Voordat je supplementen overweegt, moet altijd eerst een arts geraadpleegd worden (Yeo et al., 2023).
• De onderliggende aandoening behandelen: Bij sommige mannen is een laag testosteronniveau het gevolg van een andere medische aandoening. In zulke gevallen kan de behandeling van de onderliggende aandoening de testosteronspiegel verbeteren.

Bron: Barhum, 2023

Voordat actie wordt ondernomen om een eventueel testosteron tekort aan te pakken, moet altijd een arts geraadpleegd worden. Zo kan een veilige en effectieve behandeling gegarandeerd worden.

Wat zijn de effecten van een hoog testosteronniveau?

We hebben het gehad over testosteron tekort, maar het is ook belangrijk om testosterondominantie te noemen, een aandoening waarbij de testosteronspiegel te hoog is. Dit kan namelijk ook gezondheidsproblemen veroorzaken, zoals huidproblemen als acne en, bij vrouwen, verhoogde haargroei (hirsutisme) in atypische gebieden zoals het gezicht, de borst en de rug. Een evenwichtige hormoonbalans is dus cruciaal voor de gezondheid (Leonard, 2023).

Samenvatting

Een tekort aan testosteron kan verschillende aspecten van de gezondheid beïnvloeden, van seksuele gezondheid tot stemming. Als je een tekort vermoedt, moet een arts geraadpleegd worden om een passende behandeling te vinden. Tegelijkertijd is het belangrijk op te merken dat zowel een tekort als een teveel aan testosteron gezondheidsproblemen kan veroorzaken.

Bronnen

Could you have low testosterone? (2021, May 13). MedlinePlus. Retrieved July 24, 2023, from https://medlineplus.gov/ency/patientinstructions/000722.htm

The effectiveness of zinc supplementation in men with isolated hypogonadotropic hypogonadism. (2016, October 21). NCBI. Retrieved September 2, 2023, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5427781/

Effects of Vitamin D Supplementation on Testosterone, Prostate, and Lower Urinary Tract Symptoms: A Prospective, Comparative Study. (2023, January 3). PubMed. Retrieved September 2, 2023, from https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36649925/

Ernst, H., & Carter, A. (n.d.). Low testosterone in women: Signs, causes, and treatments. Medical News Today. Retrieved September 2, 2023, from https://www.medicalnewstoday.com/articles/322663

Low Testosterone (Low T): Causes, Symptoms & Treatment. (2022, September 2). Cleveland Clinic. Retrieved July 24, 2023, from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15603-low-testosterone-male-hypogonadism

Male hypogonadism – Diagnosis & treatment. (n.d.). Mayo Clinic. Retrieved July 24, 2023, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/male-hypogonadism/diagnosis-treatment/drc-20354886

Male hypogonadism – Symptoms & causes. (n.d.). Mayo Clinic. Retrieved July 24, 2023, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/male-hypogonadism/symptoms-causes/syc-20354881

Physiology, Testosterone – StatPearls. (n.d.). NCBI. Retrieved July 24, 2023, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK526128/

Risks of testosterone replacement therapy in men. (n.d.). NCBI. Retrieved September 2, 2023, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3897047/

Rivas, A. M. (n.d.). Diagnosing and managing low serum testosterone – PMC. NCBI. Retrieved July 24, 2023, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4255853/

Testosterone Levels Test. (2022, September 12). MedlinePlus. Retrieved July 24, 2023, from https://medlineplus.gov/lab-tests/testosterone-levels-test/

Total Testosterone – Health Encyclopedia – University of Rochester Medical Center. (n.d.). URMC. Retrieved July 26, 2023, from https://www.urmc.rochester.edu/encyclopedia/content.aspx?contenttypeid=167&contentid=testosterone_total

Utiger, R. D. (2023, June 16). Testosterone | Definition, Effects, & Facts. Britannica. Retrieved July 24, 2023, from https://www.britannica.com/science/testosterone

Wilson, D. R., & Barhum, L. (n.d.). 8 science-backed ways to boost testosterone naturally. Medical News Today. Retrieved September 2, 2023, from https://www.medicalnewstoday.com/articles/322508#natural-ways-to-maintain-testosterone